Oberland – Kraina Filozofów, kraina inkluzji to interaktywny format kulturoznawczy poświęcony historycznemu regionowi „Oberland” w Prusach Wschodnich, gdzie w XVIII wieku żyli Immanuel Kant i Johann Gottfried Herder – dwaj filozofowie należący do najważniejszych myślicieli swoich czasów. Region ten dziś znajduje się na terenie województwa Warmińsko-Mazurskiego.
Sprawdzamy, czy i w jaki sposób spuścizna filozoficzna Kanta i Herdera może nas dziś zainteresować. Koncepcja narodu, mniejszości, pokój i bycie singlem przez całe życie – oto jakże aktualne tematy, które poruszamy, aby pokazać, że filozofia może mieć realny wpływ na nasze życia i że dotyczy także młodych ludzi.
Oberland – cóż to takiego?
Jak wskazuje niemiecka nazwa chodzi tutaj o górną („ober”) krainę („land”). Tak właśnie do 1945 roku nazywano region, w którym siedzibę ma Fundacja Sztuka Wolności w Idzbarku. Dziś nazywana Mazurami tudzież Mazurami Zachodnimi kraina ściśle rzecz biorąc nie należy do kulturowego obszaru Mazur, które roztaczają się dalej na wschód. Obszary mieszczące się z grubsza pomiędzy Wisłą a Łyną oraz Żuławami Wiślanymi a Mazowszem, historycznie nazywane były Prusami Górnymi/Oberlandem. Ten zapomniany/nieznany przez wielu fakt coraz silniej dociera do świadomości osób zamieszkujących ten region. Powstają wystawy czy wydawnictwa poświęcone tej tematyce.
Format Oberland – Kraina Filozofów poświęcony jest historii i kulturze Oberlandu, dokąd to w XIII wieku Książe Konrad Mazowiecki sprowadził Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie zwany potocznie Zakonem Krzyżackim w nadziei na wsparcie w kolonizacji terenów zamieszkałych przez ludy bałtyckie, walczenie broniące się przed narzuceniem im wiary chrześcijańskiej. Ślady po kulturze tychże mieszkańców zwanych Prusami były systematycznie wymazywane, a do Oberlandu przybywali osadnicy z Niemiec – Turyngii, Łużyc czy Gór Harzu, co upamiętniały nazwy nowo powstałych osad, w tym dzisiejszej Ostródy zwanej pierwotnie Osterode (na pamiątkę niemieckiego pierwowzoru Osterode am Harz). Z kolei powstanie dzisiejszego Idzbarka, nazwanego pierwotnie na cześć Jeleniej Góry Hirschbergiem, jest ściśle związane z budową zamku krzyżackiego w Ostródzie, któremu to Idzbark miał służyć za zaplecze. Tym samym Idzbark należy do najstarszych osad Oberlandu.
Kulturoznawczyni Olga Żmijewska snuje opowieść kulturoznawczą o Oberlandzie, w którym urodził się filozof Johann Gottfired Herder i przez niespełna cztery lata żył filozof Immanuel Kant. Olga Żmijewska przedstawia informacje o historii, architekturze czy demografii regionu. To przewrotne, że na terenach, których widoczną dziś kulturę materialną tworzyła ludność niemieckojęzyczna, dziś mówi się po polsku. Tu gdzie w XVI wieku polscy protestanci szukali schronienia przed prześladowaniami religijnymi, dziś dominuje większość katolicka przynależąca do narodu polskiego, a ludność niemiecka stanowi mniejszość. Kraina, przez którą przetoczyły się wojska szwedzkie, napoleońskie, rosyjskie, niemieckie i radzieckie, a w której Napoleon rezydował przez kilka miesięcy, była świadkiem okrutnych walk. Jednocześnie stała się ona bezpiecznym azylem dla wielu mniejszości, które przybyły tu w poszukiwaniu schronienia przed prześladowaniami, a także w poszukiwaniu lepszych perspektyw. Mennonici z Fryzji i Niderlandów pozostawili po sobie kunszt melioracji i osuszania terenów podmokłych, co było przydatną wiedzą szczególnie na leżących poniżej poziomu morza Żuławach. Oberland zamieszkiwali także Luteranie, Żydzi i Polacy. Po wypędzeniu stąd ludności niemieckiej w 1945 i 1946 roku do regionu przesiedlono przymusowo społeczność polską z Kresów Wschodnich, a od 1947 roku pojawiła się tutaj mniejszość ukraińska, która została rozproszona na terenie całej PRL w ramach przemocowej, przesiedleńczej akcji „Wisła”. W 2022 roku w dawnym Oberlandzie ponownie schronienie znalazły osoby uciekające przed wojną i represjami – tym razem z obszarów zaatakowanej przez Rosję Ukrainy.
Historia, która rozpoczęła się od kolonizacji i przemocy, stała się opowieścią o tolerancji i różnorodności, aby zatoczyć koło i znów powrócić do narzucenia kultury, a nawet struktury demograficznej, aby w końcu przezwyciężyć tę traumę i powrócić do idei otwartości i współistnienia narodów, języków, wyznań i kultur. Unia Europejska wraz z jej polityką ochrony mniejszości odgrywa ważną rolę w tej opowieści.
Czas trwania wydarzenia – w zależności od stopnia zaangażowania osób uczestniczących od 1,5 do 2 godzin.